Webspecial Opplussen Nieuwe Stijl

Bestaande woningen aanpassen voor ouderen: nu belangrijker dan ooit

Aanpassen is nu nodig

Nederland vergrijst, maar ouderen verhuizen nauwelijks en nieuwbouw komt slechts mondjesmaat beschikbaar. Hoewel iedereen een goede, comfortabele woning belangrijk vindt, is het voor ouderen extra belangrijk om hun woning zoveel mogelijk goed en tijdig aan te passen. Oudere mensen zijn vaker aan huis gebonden en hebben een grotere kans op valongelukken, die kunnen leiden tot persoonlijk leed en medische kosten. En dat willen we voorkomen.

Nog niet vanzelfsprekend

Met kinderen op komst passen veel mensen hun woning aan: er komt een kinderkamer en er worden traphekjes en andere veiligheidsvoorzieningen geplaatst. Dit doen ze met plezier, op eigen kosten, in zowel koop- als huurwoningen en gaat ‘als vanzelfsprekend’. Zo is dat voor de meeste ouderen nog niet als het gaat om een andere levensfase: die van veroudering. Vaak beseffen ze niet dat het aanpassen van hun woning slim en mogelijk is of gebeurt het te laat (pas nadát ze van de trap gevallen zijn), waarna ze verwachtingsvol naar de woningcorporatie of gemeente kijken. Toch zijn het de mensen zelf en hun sociale netwerk die als eerste aan zet zijn voor het aanpassen van de eigen huur- of koopwoning.

Problemen en oplossingen

De praktijk leert dat het in huis om een aantal veelvoorkomende problemen gaat bij ouderen, waarvoor goede oplossingen zijn: het ontbreken van voldoende houvast (tweede trapleuning, wandbeugels en antislip bij douche en bad), het zicht op de entree (op te lossen via spiekoog of video-intercom) en de opstap naar de buitendeur (drempeloploop of extra houvast bieden soelaas). Andere oplossingen zijn het zorgen voor goede verlichting, een tweede toilet en afstandsbediening voor verlichting en gordijnen. Ook zijn er tegenwoordig veel ‘slimmigheidjes’ op de markt, zoals mandjes onder de brievenbus, teruggebogen deurklinken en thermostaatkranen. Voor mensen met beginnende dementie zijn er kleine aanpassingen die rust in huis kunnen brengen voor henzelf en de mantelzorgers. De meeste van deze oplossingen zijn betaalbaar en bij bouwmarkten en thuiszorgwinkels te vinden.

Gemeenten, woningcorporaties en zorgorganisaties

Voor het welzijn van burgers, klanten en trouwe huurders, om onnodige kosten te vermijden en bij grotere, bouwkundige ingrepen zijn ook rollen en taken weggelegd voor gemeenten, woningcorporaties en zorgorganisaties. Zij kunnen huurders, eigenaar-bewoners of klanten veel meer eigen verantwoordelijkheid laten nemen bij het veilig en comfortabel maken van de woning. Daarvoor bestaat de aanpak met de naam 'Opplussen Nieuwe Stijl'. Ook zijn er aanvullende inzichten, kennis en instrumenten beschikbaar, die hierna aan bod komen.

Bewezen: aanpassen van de woning rendeert

Tijdige aanpassing van de woning kan ongevallen in huis voorkomen. De benodigde investeringen zijn rendabel door besparingen in de Wmo, Zorgverzekeringswet en de AWBZ of toekomstige WLZ. Consument en Veiligheid toont dit aan in de Businesscase valpreventie.

Opplussen Nieuwe Stijl = verleiden = leuk!

Het gericht aanpassen van een woning wordt ook wel ‘opplussen’ genoemd. In het verleden richtte opplussen zich met één oplossing op alle huurders van een wooncomplex, stonden technische oplossingen centraal en was er weinig aandacht voor communicatie over woningaanpassingen. Dat is sinds 2012 veranderd met de introductie van 'Opplussen Nieuwe Stijl'. De kenmerken daarvan zijn:

• Complexmatig én individueel, huurders én eigenaar-bewoners, met het accent op maatwerk voor de bewoners
• Eerst communicatie met de doelgroep (het verleiden), daarna techniek, producten en aanpassingen
• Aandacht voor kleine, slimme, preventieve oplossingen. Benadruk het gemak van de oplossingen

De Praktijkgids Opplussen Nieuwe Stijl 'U bent aan zet!' (KCWZ en Vilans, 2012) helpt bestuurders, managers en staf van woningcorporaties, gemeenten en welzijns- en bewonersorganisaties om de woningvoorraad actief én effectief geschikt te maken voor ouderen.

Instrumenten voor organisaties

Verschillende praktische instrumenten helpen gemeenten, woningcorporaties en zorgorganisties om woningaanpassingen te ondersteunen.

• In Nederland starten veel campagnes om ouderen te verleiden aan de slag te gaan met woningaanpassingen. Maar hoe kunnen organisaties het 'product' woningaanpassing het beste verkopen? De marketingtoolkit ‘De Drempel van Jan’ (pdf, 3,3 mb) van de Provincie Gelderland (2014) geeft antwoord: het is een praktische handleiding om zelf aan de slag te gaan met marketing en communicatie rond woningaanpassingen. De toolkit beschrijft onder andere feiten over 50-plussers, hun houding ten aanzien van woningaanpassingen en vijf doelgroepsegmenten, met per segment een profielbeschrijving en communicatietips. 
• Wilt u de diepte in met het opplussen? Kijkt u dan eens in de Leidraad Opplussen van de provincie Gelderland (2012). In de leidraad is een stappenplan opgenomen waarmee organisaties het 'Opplussen Nieuwe Stijl' kunnen vormgeven, van initiatief tot en met de evaluatie. De provincie Utrecht heeft voor haar programma 'Uw huis Uw toekomst' een draaiboek ontwikkeld (2011). Hierin komen alle middelen aan bod die een gemeente kan inzetten om ouderen in woningen te stimuleren tot het aanpassen van de woning.
• In de Handreiking Geschikt wonen - het aanpassen nú aanpakken (VNG en Aedes, 2010) ziet u dat 'slim samenwerken' loont door het aanreiken van de mogelijkheden en kansen, gebaseerd op concrete voorbeelden en tips uit de praktijk.

Overige instrumenten

De online-instrumenten Mijn huis op maat en Blijvend Thuis zijn beschikbaar om individuele ouderen een eigen woningadvies te geven. Informatie over geschikte hulpmiddelen is te vinden in de Vilans Hulpmiddelenwijzer. In de Leskist Gemakkelijk Wonen ontdekken leerlingen van groep 7/8 van de basisschool samen met ouderen - bijvoorbeeld hun grootouders of oudere buren - op een speelse en vernieuwende manier hoe je een huis handiger en veiliger kunt maken. De ouderen ontvangen tijdens een door de leerlingen georganiseerde eindbijeenkomst een Junior Woonadvies. De Samenwerkende Bonden van Ouderen in Gelderland ontwikkelden de Woontest: een succesvol voorlichtingsinstrument om op lokaal niveau met senioren onderling in gesprek te gaan over verwachtingen op het gebied van wonen en veiligheid. Download ook de bijbehorende presentatie. Tot slot bestaan er de SupportExpo en tegenwoordig een Liever thuis-beurs, waarbij ondernemers hun producten en diensten rondom het zo lang mogelijk zelfstandig en comfortabel wonen aan ouderen en verwanten tonen.

Praktijkvoorbeelden

Op veel plaatsen in Nederland bestaat ervaring met het aanpassen van de woningvoorraad aan de vergrijzing. Soms gebeurt dat in projecten die bouwen op de krachtige inzet van enkele medewerkers of vrijwilligers, zonder uitgebreide websites of marketingmateriaal. Enkele meer zichtbare praktijkvoorbeelden zijn:

Een provinciale aanpak:

Een regionale aanpak:

• Gewoon Gemak in de Regio Noord Veluwe: een aanpak gericht op het gemakkelijk en veilig maken van het eigen huis. Er is onder meer een website gemaakt met voorbeelden, projectinformatie en toegang tot de huistest.
• Woon Bewust in zeven gemeenten in provincies Gelderland en Utrecht (Ede, Nijkerk, Rhenen, Renswoude, Scherpenzeel, Veenendaal, Wageningen). Binnen de regionale aanpak geeft elke gemeente zijn eigen invulling aan de campagne. Er worden informatiemarkten georganiseerd, vrijwilligers gaan op huisbezoek, het lokale netwerk wordt betrokken en ondernemers hebben een demokast gemaakt die op elke markt komt te staan. In de campagne wordt informatie gegeven over woningaanpassingen, thuistechnologie, energetische maatregelen en wonen met dementie. Gemeente Rhenen heeft een stimuleringsregeling. 

Een gemeentelijke aanpak:

• Lekker blijven wonen van de gemeenten Enkhuizen en Heerhugowaard. Deze aanpak is erop gericht om mensen bewust te maken wat ze zelf kunnen doen om zo lang mogelijk zelfstandig te kunnen blijven wonen. Op deze site is een test aanwezig en informatie over verbouw, renovatie en comfortabel wonen. Andere gemeentelijke voorbeelden zijn Vertrouwd Wonen (Duiven-Westervoort), Uw huis, uw toekomst (Utrecht) en Mijn Thuis in Montferland (gemeente Montferland). De gemeente Wijchen heeft een mooi Magazine gemaakt.
• Wonen met Gemak biedt deskundige ondersteuning om senioren te adviseren over comfortverbetering, veilig wonen en woningaanpassing. Tijdens een tweejarige campagne in Breda kunnen bewoners deelnemen aan allerlei activiteiten op het gebied van comfortabel en veilig wonen, valpreventie, wonen met dementie en de veranderingen in de zorg. De campagne voert langs de verschillende wijken van Breda. Alle 2.500 65+ers hebben een persoonlijke uitnodiging gekregen. Bekijk ook een filmpje over dit project.
• Na een succesvolle start in Rheden, wordt Mijn huis, mijn toekomst verder uitgerold over alle dorpen van de gemeente Rheden. De gemeente heeft een stimuleringsregeling en evalueert per dorp de resultaten van het project. De gemeente heeft daardoor goed inzicht in de effecten van de campagne. Een aantal vrijwilligers is specifiek getraind om op huisbezoek te gaan bij mensen met dementie. In samenwerking met casemanagers dementie.
• Op eigen kracht thuis: De Kr8 van Raalte. In elke dorp/wijk worden informatiemarkten gehouden (totaal 11) in combinatie met bewustwording over veranderingen in de Wmo. In de campagne is ook aandacht voor pilot thuistechnologie. Bekijk een film van de Kr8 van Raalte op YouTube.
• Wonen met een plus van de gemeente Lochem heeft als doel om 55+ers bewuster te maken van hun woonsituatie en informatie te geven over langer veilig en comfortabel thuis wonen. De gemeente Lochem neemt ook deel aan het programma Dementievriendelijke gemeente. De resultaten van het project worden nu geborgd in de reguliere activiteiten van de deelnemende organisaties.

Een woningcorporatie-aanpak:

• Toekomstklaar maken was in 2011 en 2012 bij woningcorporatie Vryleve een communicatieaanpak om huurders zo lang mogelijk zelfstandig in hun eigen huis te laten wonen. Inmiddels is deze aanpak opgenomen in de bedrijfsvoering en daarmee staande praktijk geworden. De aanpak van klantgericht handelen komt regelmatig aan bod in het Vryleve-magazine 'Welkom Thuis'. Bijvoorbeeld in nummer 8 en nummer 10. Een andere woningcorporatie-aanpak met aandacht voor dementie is het project Wonen met Dementie van woningcorporatie IJsseldal Wonen
• 'Slim wonen met techniek in huis' in Houten, een initiatief van woningcorporatie Viveste, in samenwerking met Zorgspectrum en welzijnsorganisatie Van Houten & Co. Het accent ligt op de thuistechnologie. Gestart in Houten-Noord, nu uitgerold over gehele gemeente. Het project is zonder provinciale subsidie tot stand gekomen.

Voorbeelden gezocht

Hebt u nieuwe of interessante voorbeelden die u wilt delen? !