Bestuurders in gesprek over lokaal maatwerk

Yvonne Witter van het Kenniscentrum opende de bijeenkomst met een schets van de maatschappelijke ontwikkelingen op het gebied van wonen en zorg. De gevolgen van de crisis, de noodzaak tot bezuinigen voor zowel corporaties, zorgorganisaties als gemeenten. Met daarnaast voor de gemeenten een groeiend aantal beleidstaken op het terrein van zorg en welzijn. Dat terwijl er altijd groepen kwetsbare burgers blijven. ‘Daar moeten we met elkaar goede voorzieningen voor regelen.’ ‘Op allerlei plaatsen ontstaan inmiddels creatieve samenwerkingsverbanden’, meldde dagvoorzitter Annelies Barnard, interim-directeur van Woningstichting Nieuwkoop.

Niet allemaal krasse knarren

Volgens cijfers van professor Leo van Wissen, directeur van het Nederlands Interdisciplinair Demografisch Instituut (NIDI), wonen er in 2030 in Nederland meer 65-plussers dan jongeren tot 20 jaar. In 2038 is het aantal 65-plussers het hoogst. Het aantal 80-plussers stijgt dan flink.
Maar de senioren van nu zijn actiever dan vroeger. Ze doen vrijwilligerswerk en hebben vaak een eigen woning, waar ze graag blijven wonen. Velen zijn krasse knarren. De variatie in de totale groep is wel groot. Steeds meer ouderen zijn van allochtone herkomst: in 2040 vormt deze groep 10 procent van alle ouderen. Steeds meer 65-plussers zijn alleenstaand, in 2030 meer dan de helft. Vanaf 80 jaar zijn dat met name vrouwen. Verder zullen er ondanks de extramuralisering in de toekomst toch meer verpleeghuisbedden nodig zijn, want het aantal 80-plussers dat verpleeghuiszorg nodig heeft, zoals mensen met ernstige dementie, groeit.

Age friendly environment

Hoogopgeleide senioren leven gemiddeld zeven jaar langer en veertien jaar langer zonder lichamelijke beperkingen dan hun laagopgeleide leeftijdgenoten. Senioren hebben ook steeds meer eigen vermogen, maar dat geldt niet voor de ouderen in de sociale-huursector. In deze sector komen meerdere effecten samen: de bewoners hebben een lagere opleiding en een lager inkomen dan gemiddeld, zijn minder mobiel, minder gezond en wonen vaker alleen. Al stijgt het aantal ouderen hier niet sterk (de vergrijzing heeft er al toegeslagen), het aantal kwetsbare ouderen neemt wel toe. Van Wissen pleitte behalve voor maatwerk voor woningen ook voor woonomgevingen die ‘age friendly’ zijn ingericht. Dan kunnen ouderen zo lang mogelijk zelfstandig blijven wonen, ook als ze beginnen te dementeren.

Acupunctuur in de stad

Frans Soeterbroek, directeur van De Ruimtemaker, vindt met zijn bureau voor gebiedsontwikkeling en wijkaanpak inspiratie bij bestuurders die met veel creativiteit maatschappelijke veranderingen op gang weten te brengen. Zoals de burgemeester van Tirana, die door de grauwe overheidsgebouwen in felle kleuren te verven, de grauwsluier over deze stad weg wist weg te trekken. Ook gewone Tiranezen gaven hun huis een verfbeurt met een fel kleurtje, terwijl de criminaliteit daalde en middenstanders weer belasting gingen betalen.
Kleine ingrepen kunnen dus grote gevolgen hebben. Daarom pleitte Soeterbroek voor een lichte regie en ‘acupunctuur in de stad’. ‘De complexiteit van de huidige omgeving vraagt daarom. Met een ‘zware’ aanpak, gekenmerkt door systeemvragen, nulpuntdenken, competentiekwesties en een centrale coördinatie, krijg je weinig van de grond.’

Besmettelijk optimisme

‘Maak dus geen masterplannen, maar sluit aan bij de bestaande onderstromen en organische ontwikkelingen. Er is een lappendeken aan initiatieven van burgers die ambachtelijk met elkaar sleutelen aan nieuwe sociale vormen. In stadslabs bouwen zij aan geluk. Benut het toeval,’ bepleit Soeterbroek. ‘Organiseer liever besmettelijk optimisme dan besmettelijk chagrijn.’
Voor instituties – zoals corporaties of zorgorganisaties – betekent dit dat ze zich onderdeel maken van de spontane orde, bescheiden zijn in hun ambities en kleine interventies organiseren. ‘Werk met speldenprikken in de buurt, die een grote uitstraling kunnen hebben. Met een estafetteaanpak waarbij steeds anderen het stokje overnemen, gaan veranderingen door. Je rol is niet die van regelaar van voorzieningen, maar van aanjager, bemiddelaar, uitlokker.’

Weg met hinderlijke regels

Aad Koster van ActiZ voelde zich aangesproken door het ‘besmettelijk optimisme’ van Soeterbroek als tegenwicht tegen te zwaar pessimisme. Collega-bestuurder Marc Calon van Aedes riep op tot een losse omgang met hinderlijke regelgeving. Ook Koster wilde ‘ten gunste van onze doelgroep’ buiten wetten en regels om oplossingen vinden. Praktisch alle bestuurders onderschreven deze oproep om ‘regels een beetje aan je laars te lappen’, bleek tijdens de gesprekken onder het diner-pensant. De vaak hinderlijke wet- en regelgeving staat maatwerk en vernieuwing in de weg. ‘Gewoon beginnen.’

Samenwerking met de gemeente

Volgens Roeland Kreeft, senior adviseur bij Companen, krijgen gemeenten op het terrein van zorg en welzijn een steeds belangrijke rol. Hij verwacht dat gemeenten de verantwoordelijkheid voor de organisatie van zorg en welzijn bij zorgorganisaties zullen willen neerleggen. Per gemeente zal de taakinvulling verschillen, maar veel hangt af van je eigen opstelling als zorginstelling. ‘Kom met plannen en vraag de gemeente om mee te denken. Als die haar werk niet goed doet, eindigt de corporatie met woningen vol kwetsbare (probleem)gezinnen.’ Veel gemeenten hebben nog nauwelijks nagedacht over de nieuwe Wmo vanaf 2015. Dat biedt organisaties kansen om zelf met initiatieven te komen.

Organisaties aan zet

De noodzaak voor wonen en zorg om samen op te trekken en in gesprek te gaan met de gemeente kwam bij veel dinergasten ter sprake. Dat samenwerken gebeurt al wel, maar stuit ook nog op onderlinge cultuurverschillen. Tijd dus om te ontschotten. Dat levert ook betere resultaten op, is de ervaring van Ben Wouters van Mooiland. ‘Het woonzorgcomplex waarvan we de filosofie samen met de zorg hebben ontwikkeld, blijkt toekomstbestendig te zijn. Een complex dat we gebouwd hebben op basis van een programma van eisen is dat niet.’

Samen met in plaats van vóór

Door in gesprek te gaan met je bewoners kun je tot adequate en eenvoudige oplossingen komen, ontdekte Truus Sweringa van Oost-Flevoland Woondiensten. De ouderen die zij sprak bleven graag in hun woning, op voorwaarde van een toilet en douche op de verdieping van de slaapkamer. Door die aanpassing kunnen ze in hun vertrouwde woonomgeving blijven, met het sociale netwerk dat daarbij hoort. Lia de Jongh, voorzitter van de RvB van MagentaZorg, pleitte ervoor de kwetsbare bewoners naar hun behoeften te vragen. ‘De klant moet meer kunnen bepalen,’ aldus ook andere dinergasten. Het is nodig ‘terug te keren naar de menselijke maat. Dat doe je lokaal.’ Bij die lokale benadering hoort ook samenwerking met vrijwilligers en mantelzorgers.
Daniëlle Harkes, manager van het Aedes-Actiz Kenniscentrum Wonen-Zorg, vatte het mooi samen bij de afsluiting van de bijeenkomst: ‘Begin bij de mens, zoek elkaar op en maak verbinding met elkaar. Krasse knarren tussen 60 en 80 jaar kunnen de bondgenoten zijn waarmee je in de wijk samen kunt optrekken.’