Van grijze golf naar silver power, een andere kijk op vergrijzing
Vergrijzing is ook een verworvenheid, aldus het kersverse rapport Actief ouder worden in Nederland uitgebracht door het Nederlands Interdisciplinair Demografisch Instituut (NIDI). Het rapport schetst de demografische ontwikkelingen in binnen- en buitenland. De auteurs laten zien dat vergrijzing ook een ander gezicht heeft. Mensen leven wereldwijd langer en gezonder. Dat is een verworvenheid en stelt ouderen in staat om langer maatschappelijk actief te blijven. Niet voor niets is dit jaar door de Europese Commissie uitgeroepen tot het 'Jaar van Actief Ouder Worden en Solidariteit tussen generaties'. Actief ouder worden heeft zijn uitwerking op mobiliteit en de woningmarkt, naast andere terreinen zoals werk en vrijetijdsbesteding.
Het Aedes-Actiz Kenniscentrum Wonen-Zorg zet voor u de belangrijkste bevindingen op een rij wat betreft wonen en zorg.
Europa meest vergrijsd
Europa is het meest vergrijsde werelddeel. Duitsland, Italië, Griekenland en Zweden zijn de meest vergrijsde landen van Europa. Nederland heeft nu nog een relatief jonge bevolking door de lang aanhoudende hoge vruchtbaarheid maar vergrijst gestaag. Tot 2038 groeit de Nederlandse bevolking van 16,7 miljoen inwoners naar 17,35 miljoen. Daarna treedt een krimp op tot ongeveer 17,3 miljoen mensen in 2060. In forensengemeenten en krimpgebieden (Zeeland, Zuid-Limburg, delen van Noord- en Oost-Nederland) is de bevolking relatief sterk vergrijsd en in het westen van het land, de grote steden en in de voormalige groeikernen minder. In krimpgebieden is rond 2025 meer dan een kwart van de bevolking 65 jaar of ouder. In Nederland als geheel ligt het percentage dan rond 22%. In vergrijsde gemeenten is doorgaans de woningvoorraad te duur voor starters en jonge gezinnen. Oudere gezinnen met een goed inkomen kunnen wel een huis kopen en blijven daar dan vaak lang wonen. Welvarende gemeenten zijn over het algemeen flink vergrijsd.
Vergrijzing gaat versnellen
Tot het jaar 2040 stijgt het aantal 65-plussers in Nederland met 2 miljoen (van 2,4 naar 4,5 miljoen). Het aantal 80-plussers stijgt van 700.000 tot 1,5 miljoen rond 2040. De levensduur blijft toenemen. Nederlandse mannen hebben nu een levensverwachting bij de geboorte van 78,8 jaar en vrouwen 82,7. Het CBS schat dat in 2050 de levensverwachting van Nederlandse mannen 83,7 bedraagt en die van vrouwen 86,6 jaar. De hoogste gemiddelde levensverwachting ter wereld geldt op dit moment voor Japanse vrouwen: zij hebben een gemiddelde levensverwachting bij geboorte van 86 jaar.
We worden steeds kleurrijker ouder
Het aantal migrantenouderen stijgt ook. In 2060 zijn zij sterker vergrijsd dan autochtonen. Nu is slechts 4% van de niet-westerse bevolking 65 jaar of ouder, in 2020 is dit ruim 6% en in 2060 waarschijnlijk 22%. Nu wonen er 78.000 migrantenouderen in ons land en in 2060 is dit gestegen naar 708.000. Interessant is de verwachting dat de verschillen tussen de niet-westerse herkomstgroepen nog groter zullen zijn dan die tussen autochtonen en migrantenouderen. Zo wonen Surinamers en Antilianen vaker in een zorgorganisatie dan Turken en Marokkanen. En zijn Surinaamse en Antilliaanse vrouwen vaak alleenstaand.
Lang zelfstandig
Op 90-jarige leeftijd woont de meerderheid van de ouderen nog zelfstandig. Vrouwen zijn oververtegenwoordigd in verzorgings- en verpleeghuizen. Mannen worden minder oud dan vrouwen en hebben vaak tot het einde van hun leven een partner die voor hun zorgt. Maar mannen lopen de achterstand in levensverwachting aardig in. Mannen van 65 jaar kunnen verwachten in hun verdere leven een kleine 6 jaar last te hebben van gevoelens van eenzaamheid. Bij vrouwen is dit 7 jaar.
Ouderen doen veel vrijwilligerswerk
Vooral de mensen tussen 50 en 74 jaar verrichten vaak vrijwilligerswerk. Zij zijn met name actief in sportverenigingen, levensbeschouwelijke activiteiten en in de zorg. Ouderen zijn ook vaak mantelzorger. In 2008 waren er 1,8 miljoen mantelzorgers van 50 jaar en ouder. Het aandeel ouderen dat mantelzorg verleent neemt de komende jaren toe. Oudere mantelzorgers zorgen relatief vaak in hun eentje voor iemand. Soms hebben zij door hun leeftijd meer kans op gezondheidsproblemen dan jongere mantelzorgers. Mantelzorg kan vooral als het gaat om zorg voor mensen met dementie behoorlijk belastend zijn.
Ouderen honkvast
Ouderen zijn niet geneigd te verhuizen. In 2010 verhuisde 4% van de mensen tussen de 65 en 85 jaar. De nieuwe generaties ouderen zijn steeds vaker eigenaar van hun woning waardoor zij nog honkvaster zijn. Als zij dan toch verhuizen, dan is dat vaak in de regio. De auteurs van dit rapport adviseren een huisvestingsbeleid dat zich richt op het geschikt maken van bestaande woningen voor ouderen en zo mogelijk op nieuwbouw binnen bestaande wijken en buurten. Er is toenemende behoefte aan plaatselijke voorzieningen. Deze voorzieningen dienen bereikbaar, betaalbaar en toegankelijk te zijn. Ouderen zijn mobieler geworden en hebben vaker een rijbewijs dan vroeger. Pas na het 75ste levensjaar nemen de fysieke beperkingen toe, neemt participatie af en verplaatst men zich minder.
Van tweedeling naar driedeling
Op dit moment bestaat er een tweedeling bij ouderen: er is een welgestelde groep met aanvullende pensioenen en een afgeloste woning die sterk in waarde is gestegen. En er is een andere groep, lager opgeleide ouderen met een bescheiden pensioen en huurwoning, vaak migrantenouderen en vrouwen. Deze tweedeling zal over 10-15 jaar overgaan in een driedeling. De derde groep bestaat uit ouderen die een eigen woning hebben maar een resterende woningschuld op de (aflossingsvrije) hypotheek. De oudere heeft over 20 jaar waarschijnlijk gemiddeld een lager besteedbaar inkomen dan de oudere van nu.
Vergrijzingsbestendige samenleving
De auteurs concluderen dat de belangrijkste uitdaging bij het actief ouder worden is om de silver power van ouderen te gebruiken in plaats van het passief opvangen van de grijze golf. Investeren in gezondheid en opleiding van jong én oud zijn hierbij van groot belang. Ouderen kunnen zelf een bijdrage leveren aan het 'vergrijzingsbestendig' maken van onze samenleving.
