05-01-2007
"Als we het recent verschenen, zeer intrigerende WRR-advies 'De verzorgingsstaat herwogen' mogen geloven, dan staat de servicewijken in Nederland een glorieuze toekomst te wachten", aldus Nico de Boer, beleidschrijver en al een aantal jaar nauw betrokken bij de ontwikkeling van wijkgericht werken bij gemeenten.
Het Kenniscentrum vroeg hem vanuit die ervaring te kijken naar de ontwikkeling van servicewijken in Nederland. Hij beziet in zijn commentaar de ontwikkeling van servicewijken in het licht van het recente advies van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid 'De verzorgingsstaat herwogen'.
Lees hier zijn column uitgesproken tijdens de workshop 'Niet de stenen maar de mensen; over de software van de servicewijk', Project!mpulsbijeenkomst november 2006.
V4 niet vergeten!
Als we het recent verschenen, zeer intrigerende WRR-advies De verzorgingsstaat herwogen mogen geloven, dan staat de servicewijken in Nederland een glorieuze toekomst te wachten. Een toekomst die nú begint…
De grote lijn van het advies kan iedereen gemakkelijk onthouden. De verzorgingsstaat, zo betoogt de WRR, heeft vier functies: verzorgen, verzekeren, verheffen en verbinden. De afgelopen decennia hebben we ons heel druk gemaakt om het perfectioneren van de eerste twee van die vier V’s. We hebben de sociale zekerheid en de zorg binnenstebuiten gekeerd en geperfectioneerd, en hoewel er best nog wat te verbeteren valt, is de grote winst dáár niet meer te behalen.
Winst er wel te behalen bij de andere twee V’s. Verheffen kunnen we nog helemaal niet zo goed; met name het onderwijs heeft hier nog een enorme slag te maken. En verbinden is zo mogelijk nog lastiger. Arm en rijk hebben we nog redelijk kunnen verbinden (dankzij de tweede V, van verzekeren). De verbinding tussen jong en oud staat door de vergrijzing, ondanks V2, nog een zware beproeving te wachten. De WRR staat verder uitgebreid stil bij de toegenomen etnische tegenstellingen, waar – zoals iedereen weet die wel eens in Amsterdam-West komt – inderdaad nog heel wat te verbinden valt. Een laatste, en in dit verband de meest interessante verbinding is echter die tussen ziek en gezond, dan wel die tussen mensen mét en mensen zónder een functionele beperking.
In zijn advies doet de WRR in dat verband nóg een intrigerende constatering, die bovendien ook heel makkelijk te onthouden is: de gemeenten nemen de rijksoverheid steeds meer uit handen. Het logische gevolg daarvan is een ontwikkeling van verzorgings-staat naar verbindings-stad. Het lokale niveau is waar het allemaal gebeurt. De servicewijk is van die ontwikkeling in principe de meest pregnante uitdrukking: dáár worden immers op lokaal niveau concrete verbindingen gelegd. Lof voor al diegenen die zich daarvoor het vuur uit de sloffen rennen, lang leve de servicewijk…
Nou ja? Is dat wel zo? Bij nader inzien valt op een mogelijke juichstemming wel wat af te dingen. Wie goed kijkt naar de ontwikkeling van de Nederlandse servicewijken, kan er immers niet omheen dat het allemaal nog langzaam en verkokerd gaat. Veel woningverhuurders doen hun best, maar zijn toch vooral vastgoedbeheerders of in het gunstigste geval vastgoedontwikkelaars. Veel zorginstellingen zijn nog vooral bezig met het perfectioneren van de V1 van verzorgen. De gemeenten en de zorgverzekeraars, annex zorgkantoren, hebben een regiefunctie, maar komen niet goed uit de keuze tussen gebiedsgericht samenwerken aan een deugdelijke sociale infrastructuur (wat in veel gevallen meer kost maar op termijn meer kan opleveren) of marktconform aanbesteden aan de goedkoopste aanbieder (wat in veel gevallen op korte termijn minder kost, maar op termijn nog wel eens heel duur kan blijken). Veel welzijnsinstellingen lijken verlamd door de komst van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning. Ze schurken in hun verlangen naar vastigheid aan tegen de wereld van de zorg of tegen die van het wonen en lijken te vergeten dat V4, verbinden, van oudsher hun core business is.
V4 vergeten is sowieso te vaak het resultaat van die verkokerde aanpak van de servicewijken. Er zijn uitzonderingen, zoals het project ‘Community care’ in de wijk Bilgaard in Leeuwarden. Op het eerste gezicht niets bijzonders: de relevante partijen uit de bekende hoeken realiseren daar een woonzorgzone. Het bijzondere aan Bilgaard is, dat men er daar niet automatisch van uitgaat dat ‘sociale cohesie’ als bindmiddel voor een servicewijk al bestaat, maar er van meet af aan systematisch aan werkt om die te bewerkstelligen. Ze doen dat in Leeuwarden met behulp van de Asset Based Community Development, een methode die uit Amerika is overgewaaid en in het opbouwwerk al enige tijd furore maakt. Het gaat er daarbij om de krachten van de bewoners tot uitgangspunt te nemen en ze verder te ontwikkelen, in plaats van zorg en maatschappelijke ondersteuning aan te bieden en dan maar te hopen dat burgers er behoefte aan hebben.
Zou de geleidelijke overgang van verzorgings-staat naar verbindings-stad de weg plaveien naar meer Bilgaardachtige aanpakken? Die kans is niet uitgesloten, mits de gemeenten beter gebruik maken van de expertise die ze de afgelopen jaren in het kader van het wijkgericht werken hebben opgebouwd. De wijkaanpak is zo’n tien jaar geleden begonnen als een poging meer samenhang te krijgen in het beheer van de openbare ruimte (probleemkaliber: losse stoeptegels). Geleidelijk heeft ze zich ontwikkeld tot een wijkmachinerie waarin professionals van verschillende organisaties (naast de gemeente ook corporaties en zorginstellingen) zich samen met bewoners buigen over verbetering van de leefbaarheid, van beveiliging tot de aanpak van overlast. In die tien jaar hebben de wijkmanagers, wijkcoördinatoren en wijkregisseurs goed begrepen hoe belangrijk samenwerking met burgers is. Daarbij zijn allerlei vormen van bewonersparticipatie ontwikkeld, van wijkraden tot burgerpanels. Kortom: aan de andere kant van het gemeentehuis ligt heel wat V4-expertise te wachten. Het zou heel bizar zijn als die niet werd benut.
Nico de Boer
Lees het verslag van de Project!mpulsworkshop 'Niet de stenen maar de mensen'.
