Van burgerinitiatief naar bedrijf: Hoogeloon blijft in beweging

Samenwerken moet

De Brabantse zorgcoöperatie Hoogeloon ging in 2005 van start en was daarmee de eerste zorgcoöperatie van Nederland. Inmiddels zijn er al meer dan 150 zorgcoöperaties. Ad Pijnenborg is één van de initiatiefnemers en een drijvende kracht. In 2002 vroeg de gemeente Bladel ouderen na te denken over hun wensen met betrekking tot wonen, zorg en welzijn. Zij wilden graag in het dorp kunnen blijven wonen, ook als zorg nodig zou zijn. Destijds vonden zorgaanbieders Hoogeloon met 2250 inwoners echter te klein om zorg te leveren. Ouderen met een zorgvraag waren dus gedwongen te verhuizen. De teleurgestelde ouderen besloten ‘dat niet langer te pikken’ en namen het heft in eigen hand. Zo ontstond de coöperatie.

“Wij hebben hier in Hoogeloon een historie van samenwerken. Dat moesten de boeren hier vroeger ook al”, aldus Pijnenborg. De coöperatie levert zorg en diensten, waardoor ouderen de gelegenheid krijgen langer in het dorp te blijven wonen. “We kunnen niets alleen. We werken samen met verschillende organisaties en middenstanders in het dorp en daarbuiten.” De 250 leden komen twee keer per jaar bijeen voor een jaarvergadering. Het lidmaatschap bedraagt 20 euro per jaar. Iedereen die diensten afneemt, behoort lid te zijn.

Keukentafelgesprek avant la lettre

De coöperatie begon met een eetgroep, die tot op de dag van vandaag goed functioneert. Iedere dinsdag koken vrijwilligers voor zo’n 30 min of meer kwetsbare ouderen. Verder houdt de zorgcoördinator twee keer per week spreekuur en is er tuinonderhoud via de sociale werkvoorziening. Ook is het mogelijk scootmobiels, rolstoelen en rollators te lenen. Daarnaast is dagbesteding en ‘zorg thuis’, hulp bij huishouden, zorgverlening en verpleging, is voor de ouderen van Hoogeloon geregeld. En voor mensen met dementie zijn er sinds kort twee villa’s gebouwd, voor in totaal 14 bewoners. “De familie is leidend bij de invulling van de zorgverlening”, benadrukt Pijnenborg, die zelf lang in de zorg werkzaam was, onder andere als directeur van een zorgorganisatie. “Je krijgt een vorm van zorg die echt van het dorp is.”

Toch is het zwaar voor een burgerinitiatief om ook deze villa’s te runnen. “Van een burgerinitiatief zijn we een bedrijf geworden”, zo verklaart Pijnenborg. De zorgcoöperatie heeft een flinke professionaliseringsslag gemaakt. Het keukentafelgesprek bestond bij hen al lang: de zorgcoördinator vraagt Hoogelooners met een zorgvraag en hun familie wat er aan de hand is, inventariseert wat de oudere zelf doet en in hoeverre de familie een bijdrage kan leveren. Dan pas wordt gekeken naar wat de medewerker van de coöperatie kan betekenen, zodat de oudere en de familie weer verder kunnen. “We nemen het niet over”, benadrukt Pijnenborg. “Ik weet zeker dat we dankzij deze werkwijze met minder zorg toe kunnen.”

Niet te kopiëren

Bereikt de coöperatie ook de meest kwetsbare mensen? Pijnenborg krijgt deze vraag regelmatig en meent van wel. “In onze gemeente woont een dame met psychische problemen, waarvoor zij ieder jaar moest worden opgenomen. De zorgcoördinator merkte dat het voor haar belangrijk is dat er twee keer per dag even iemand langskomt. Dat gebeurt nu. Sterker nog: ze gaat naar de dagbesteding, kaart in het Steunpunt en helpt mee met de eetgroep. Ze dekt de tafels en voelt zich hierdoor nuttig. Ze doet helemaal mee, en wordt al jaren niet meer opgenomen.” Ideaal, zo’n zorgcoöperatie.

Veel beginnende initiatieven komen voor raad en advies bij de vrijwilligers van Hoogeloon, maar Hoogeloon is niet zomaar te kopiëren. “Je kunt als gemeente geen coöperatie of iets dergelijks afdwingen of opleggen. Het moet uit het dorp zelf komen. Wat er leeft, krijg je alleen boven tafel als je het gaat vragen. Een gemeente weet vaak niet hoe ze burgers kan mobiliseren, maar dat is heel eenvoudig. Stel vragen, nodig burgers uit om mee te denken”, adviseert Pijnenborg.

Op naar een dorpsbudget

“Wij leveren zorg in ondernemerschap, onder verantwoordelijkheid van een reguliere zorgaanbieder. Dat is niet eenvoudig want je brengt twee culturen bij elkaar. Vaak heeft de directie al een omslag gemaakt, maar moet de rest van de organisatie nog mee. Dat zal nog wel een tijd duren”, meent Pijnenborg. “Er is een andere mindset nodig, een andere manier van werken.” Toch is er al veel veranderd. Nu omarmen zorgorganisaties, corporaties en gemeenten burgerinitiatieven steeds vaker. De macht van het getal helpt daarbij ook. De zorgcoöperatie heeft wel eens te horen gekregen dat als zij een stichting was, zij linea recta naar huis was gestuurd. Maar omdat de coöperatie namens 250 bewoners (potentiële stemmers) spreekt, zijn ideeën wél welkom.

Hoogeloon is nog lang niet klaar en doet mee aan het programma ‘Waardigheid en trots’, een initiatief van het ministerie van VWS waar onder anderen ook ActiZ bij betrokken is. Doel van het programma is om de relatie tussen bewoner, naasten en zorgverleners centraal te stellen en te versterken zodat de zorg optimaal het leven van de oudere ondersteunt. “We streven naar integrale zorgverlening. Dáár willen we naartoe”, aldus Pijnenborg. Inkomsten krijgt de coöperatie uit de Wmo en WLZ en van de zorgverzekering. “We zijn inmiddels wel toe aan een dorpsbudget. Want de geldstromen lopen nu wel erg langs en door elkaar heen.”

Lees ook het verslag van de bijeenkomst van Kees Neefjes van Verdiwel >>

Door Yvonne Witter, adviseur Aedes-Actiz Kenniscentrum Wonen-Zorg

De studiemiddag ‘Een nieuw samenspel’ werd georganiseerd door LCGW, Stimulansz en Verdiwel in samenwerking met het Aedes-Actiz Kenniscentrum Wonen-Zorg, de LVO, Mezzo, MOgroep, Movisie, NJI, ROS-netwerk, Verwey-Jonker / Kennisplatform Integratie en Samenleving en de VNG.